Jak wyglądałaby architektura i wzornictwo XX wieku, gdyby nie było Bauhausu cz. 3

2.      Zwrot w kierunku skromności, czyli Adolf Loos

Na kształtowanie się estetycznych dziejów XX wieku istotny mógłby być również wpływ Adolfa Loosa, austriackiego architekta który odwrócił się po czasie od przeradzającego się z Deutscher Werkbundu Bauhausu, krytykując dążenie do symbiozy sztuki i przemysłu. Uważał, że uniwersalny styl nie może być dziełem zindywidualizowanych artystów. Nowoczesność według Loosa potrzebowała skromnych rzemieślników, a nie pretensjonalnych artystowskich poczynań. Skutki zaniknięcia granicy pomiędzy sztuką a produktami użytkowymi miały stworzą hybrydy, jedynie pozornie funkcjonalne i pozornie estetyczne. Wyciszenie egalitarnego i symbiotycznego głosu Bauhausu mogłoby doprowadzić do zwiększenia ekspozycji retoryki estetycznej Loosa i jemu podobnych krytyków secesyjnej ornamentyki i propagatorów skromności i szczerości w architekturze. Prawdopodobieństwo takiego scenariusza zasadza się na fakcie, iż styl, a właściwie zbiór determinantów dobrej i przemyślanej architektury według Loosa był w znacznym stopniu zbieżny z efektami działalności wychowawców i wychowanków szkoły Bauhausu w tym zakresie. Anty-secesja i quasi-modernizm  Loosa mogłyby zyskiwać na popularności do początku lat. 30 XX wieku, czyli do momentu jego śmierci w 1933 r. przyczyniając się do utwierdzenia mieszczańskiej odmiany nowoczesnej architektury, bardzo prostej strukturalnie i formalnie, opartej na klasycznych podziałach z harmonijnie osadzonymi otworami drzwiowymi i okiennymi. Zarówno architektura jak i wzornictwo wychodzące spod ręki Loosa musiałyby podporządkowywać się  wymogom komfortowej egzystencji ludzi a wrażliwość i kreatywność twórcy schodziłyby na dalszy plan ze względu na postulowany rozdział autorskiej kreacji artystycznej wyrażającej charakter i idee twórcy od czysto funkcjonalistycznej architektury jako przestrzeni życia ludzi.

3.      Wieżowce i Art déco

Empire State Building w Nowym Jorku - wieżowiec zaprojektowany w stylu Art déco (widok boczny). Zdjęcie wykonano za pomocą Smart Camera Samsung Galaxy NX.

Wyparty przez Bauhaus styl w sztyce, malarstwie, architekturze (w tym architekturze wnętrz) i grafice, powszechny w okresie międzywojennym w XX wieku. Funkcjonował jako krytyka niezdyscyplinowanej przestrzennie secesji. Upowszechniające się w ramach tego stylu uspołecznione wzornictwo zwracające uwagę na potrzeby człowieka i jego fizyczne oraz biologiczne otoczenie przejawiało się w stosowaniu wyszukanych rzeźbiarskich, ale przeczących secesyjnemu nadmiarowi formach, będących twórczą interpretacją motywów klasycyzmu.

W tym stylu również budowane były jedne z najsłynniejszych wysokościowców m.in. nowojorskie Empire State Building oraz Chrysler Building. Ukierunkowanie Międzynarodowego Arts and Crafts na horyzontalne formy architektoniczne i jednocześnie bezwzględne warunki wielkomiejskiej zabudowy wymuszające stosowanie wieżowców, przy braku oddziaływania wpływów Bauhausu[1], spowodowałyby bardziej intensywną ekspozycję i być może dalszy rozwój stylu Art déco (np. pod względem wysokości konstrukcji), zwłaszcza w dużych miastach amerykańskich. Jedyną alternatywę dla takich budowli stanowiłyby wysokościowce zbudowane w czerpiącym przecież z Art déco stylu socrealistycznym, które jednak ze względów politycznych nie mogłyby się upowszechnić ani za oceanem ani w Europie Zachodniej, która zmagając się z miejscowo z podobnym problemem zagęszczenia urbanistycznego byłaby prawdopodobnie terytorium ekspansji wysokościowej zabudowy dekoracyjnej.

Podsumowanie

Wszystkie przedstawione scenariusze stanowić mogą łączny obraz alternatywnej rzeczywistości estetycznej XX wieku pozbawionej wpływów szkoły Bauhausu. Pierwszy ze scenariuszy należy traktować jako dominujący i kształtujący generalne trendy w architekturze i wzornictwie wraz z projektowanymi przemianami, natomiast dwa następne są kolejno mniej prawdopodobnym i ograniczonym czasowo uzupełnieniem wynikającym ze zmiany czynników pierwotnych lub w drugim przypadku następstw projektowanych zmian. Wzrostu roli estetyki przestrzennej propagowanej przez Adolfa Loosa należy upatrywać w samym braku aktywności ruchu Bauhausu i dążeniem do poprawy dyscypliny przestrzennej po okresie dominacji stylu secesyjnego. Natomiast większa rola i ekspansja stylu Art déco w zabudowie wysokościowej wynika bezpośrednio z dominującej, ale niewystarczającej do spełnienia wymagań XX wiecznego społeczeństwa i wpisania się w przestrzenne warunki jego życia horyzontalnej orientacji architektury spłyconego modernizmu i Międzynarodowego Arts and Crafts.

Jędrzej Franek

---

[1] Fascynacja wysokościowcami ze szkła i metalu, wynikała nie tyle z nowych możliwości technicznych, które pojawiły się po II wojnie światowej, co z umiędzynarodowienia się wzorców Bauhausu spowodowanych diasporą jego twórców zmuszonych do opuszczenia hitlerowskich Niemiec. Za przełomowe w kategorii konstrukcji i będące wzorcem dla innych wysokościowców aż do końca lat 70-tych XX wieku należy uznać apartamentowce mieszkalne 860-880 Lake Shore Drive w Chicago, projektu Ludwiga Miesa van der Rohe, zbudowane w latach 1948-1952.

Artykuł napisany we współpracy z firmą Samsung Polska. Stacja Poznań Główny fotografuje za pomocą aparatów systemu Samsung NX.